"Sanatın Evrimi: Andy Warhol'un Eserleriyle Kamusal ve Bedenin Metalaşması”/Erinç BÜYÜKAŞIK

Sanat, toplumun değişen değerleri ve algılarına paralel olarak sürekli bir evrim geçirir. Bu evrimde önemli bir yere sahip olan Andy Warhol, 20. yüzyılın ikinci yarısının önde gelen sanatçılarından biri olarak kabul edilir. Pop art akımının öncülerinden biri olan Warhol, sanatını oluştururken sıradan nesnelerden ünlü yüzlerin portrelerine, kişisel deneyimlerden toplumsal meselelere kadar geniş bir yelpazeden ilham almıştır. Eserleri, kamusalın ve bedenin metalaşması konularını derinlemesine ele almıştır.

Warhol'un sanatı, pop art akımının temel özelliklerini yansıtmaktadır. Pop art, 1950'lerin sonlarından 1960'ların ortalarına kadar Amerika ve İngiltere'de ortaya çıkan bir sanat akımıdır. Bu akım, sıradan nesneleri ve popüler kültürü sanatın bir parçası olarak ele almıştır. Warhol, bu anlayışı benimseyerek, kamusalın metalaşmasıyla ilgili sorular sormuş ve cevaplar aramıştır.

Warhol'un en ikonik eserlerinden biri, tüketim kültürünün sembolü haline gelen Campbell çorba kutularının resmedildiği serisidir. Bu eser, sıradan bir gıda ürününün sanatın merkezine taşınmasını simgeler. Kamusalın metalaşması, tüketicilerin ürünleri tanıdık ve tekrar edilen imgeler aracılığıyla algılamasıyla gerçekleşir. Warhol'un çorba kutuları, bu algının sanatsal bir yansımasıdır.

Warhol’un daha fazla performansa dayalı olan eserleri sadece tüketim kültürüne odaklanmaz, aynı zamanda ünlülerin metalaşmasıyla da ilgilenir. Marilyn Monroe'nun yüzünün tekrar tekrar işlenmesi, ünlülerin kamusal birer meta haline gelmesini gösterir. Kamusalın bu şekilde metalaşması, ünlülerin kişisel hayatlarının kamusal bir malzeme haline gelmesiyle sonuçlanır.

Kamerayı açın ve üç dakika boyunca kameranın karşısında sessizce oturun. Hiç konuşmayın, koltuğunuzdan kalkmayın, sadece kameraya bakın. "Kendiniz olun." Peki, kim bu "kendiniz"? İşte bu soruyu yanıtlamak için Andy Warhol, 1960'ların New York stüdyosu olan Factory'de insanları bu denemeye tabi tuttuğunda, kendilerini şaşkına çeviren acımasız bir gözlem tarafından karşı karşıya kaldılar.

Warhol'un denekleri, kazanma şansı olmadığını biliyorlardı. Ne yaparlarsa yapsınlar, hareketsiz ve durmayan film kamerası gerçeği kaydediyordu; kim olduklarına dair gerçeklik olarak bu görüntüler kaydediliyordu. Bob Dylan, rahatsızlanıp bu denemeye açıkça karşı çıkışıyla birlikte - Warhol'un onun portresini almak için "ödeme" olarak kabul ettiği Elvis tablosuna benzer şekilde - bir portresini ortaya çıkardığını da görmekteyiz.Warhol'un pop sanatına aslında alaycı bir yaklaşımı ortaya koyduğu Coca-Cola şişelerinden, konservelerden oluşan tabloları tam da çağın beklentilerini karşılarcasına sanatçının en bilinen yapıtlarına dönüşmüş ve belki de bunda  Warhol’un medyatik oluşunun ve “İnterview” ile kendi sanatını ticarileştirme hünerinin etkisi büyük olmuştur.

Elbette sosyal medya gerçekten Warhol'un Screen Test’leri ve Factory’daki performansları gibi olsaydı sanırız hepimiz Warhol’a sürekli itiraflarda bulunarak günahlarımızla yüzleşiyor olurduk bugün. Warhol'un kameralar önündeki insan portreleri, kimliklerimizi ve kendimizi tanıma çabalarımızı, bir an için bile olsa, yakalayan zorlayıcı bir ayna gibidir bu noktadan ele alındığında.

Warhol'un çalışmaları, bedenin metalaşmasına odaklanır bir biçimiyle. Özellikle boyalı basındaki ölüm ve felaket fotoğraflarından esinlenerek yaptığı "Death and Disaster" serisi, yaşamın ve ölümün kamusal birer malzeme olarak nasıl ele alındığını sorgular. Bu eserler, trajedinin kamusal bir gösteriye dönüşmesini ve insanların duyarsızlaşmasını eleştirir.

Sanatçının kişisel deneyimleri de sanatına yansır. Warhol, 1968'de Valerie Solanas tarafından vurulduğunda neredeyse ölüyordu. Bu deneyim, ölüm ve ölüme yakın anların metalaşmasını ve sanatının daha da derinleşmesini tetikledi. Kendi travmalarını sanatının bir parçası haline getirdi.

Andy Warhol'un sanatı, kamusalın ve bedenin metalaşmasıyla ilgili karmaşık ve derin düşüncelere sahip bir sanatçının eserlerini yansıtır. Pop art akımının bir öncüsü olarak, sıradan nesnelerin, ünlülerin ve kişisel deneyimlerin nasıl birer sanat eserine dönüştürülebileceğini gösterir. Warhol'un sanatı, toplumun değerlerinin ve algılarının nasıl evrildiğini ve sanatın bu evrimde nasıl bir rol oynadığını anlamamıza yardımcı olur. Kamusalın ve bedenin metalaşması, onun sanatının temel taşlarından biridir ve bu konuları derinlemesine incelemeye devam etmek, onun sanatının güncelliğini ve önemini sürdürmek anlamına gelir. Andy Warhol'un eserleri, sadece yüzeyin ötesine geçerek, insanlığın karmaşıklığını ve derinliklerini yansıtmaya devam ediyor.

New York'taki Christie's müzayedesinde, Andy Warhol'un en ünlü eserlerinden biri olan Marilyn Monroe portresi satışa sunuldu. Warhol, bu ikonik eseri ilk kez 1962'de yarattı. İlginç bir şekilde, bu eser, Marilyn Monroe'nun intihar ettiği yıl olan 1962'de ortaya çıktı. Warhol, eserini oluşturmak için Niagara adlı erken dönem filminden alınan bir tanıtım fotoğrafını kullanarak başladı ve sonra elle boyanmış renkler ekleyerek ipek baskı örgüsüne aktardı. Bu sayede istediği sayıda kopya üretebilirdi. Marilyn Monroe portresi, pop sanatın sembollerinden biri olarak kabul edilir ve hatta Christie's müzayede broşürü, bu eseri Mona Lisa ve Botticelli'nin Venüs'ü gibi en nadir ve yüce görüntülerle karşılaştırır. Christie's tahminleri doğru çıkarsa, 1964 yapımı "Shot Sage Blue Marilyn" adlı tablo yaklaşık 200 milyon dolar (183 milyon euro) gibi rekor bir fiyatla satılacak ve bu eser 20. yüzyıl sanatının en pahalı satılan eserlerinden biri olacak. Şu anki rekor, bir Picasso eserine aittir. Bu, Andy Warhol'un Picasso'nun ötesine geçmesini sağlayacak ve modern çağın en büyük sanatçısı olarak kabul edilmesini sağlayacak - en azından kendi yarattığı sanatsal ve maddi değer ölçütüne göre.

Shot Sage Blue Marilyn"ın bu kadar değerli olmasının nedenini düşündüğünüzde, 1964 yılında Warhol'un stüdyosunda Dorothy Podber adlı bir ziyaretçinin silah çekip Marilyn Monroe portresine ateş etmesi olayını hatırlamak önemlidir. Kurşun, tabloya zarar vermiş ve galerilerde bu hasarlı hâliyle bugün gösterilmeye devam etmektedir. Söz konusu şiddet ve kaos, satışa sunulan bir tabloya eklenen bir tür gerilimi temsil ediyor gibi görünüyor. Ancak tüm bunlar, Andy Warhol'un 1945'ten bu yana çalışan en büyük ve en derin sanatçı olduğu gerçeğini yakalamak için pazarın bir yolu gibi görünüyor.

Warhol'un Marilyn portresi, onun hakkında çok şey anlatıyor gibi görünüyor. O, "süperstar" kelimesini yeniden önemli hâle getirmiş, göz alıcı ve amfetamin dolu sarkastik bir ortamda ayakta durabilen herkesi bu kavrama uygulamıştır. Factory adlı stüdyosu, 1960'ların Manhattan'ını tanımlamış ve plastik fantastik bir parti mekanı olarak sık sık filmlerde yeniden canlandırılmıştır. Warhol, herkesin en azından bir an için ünlü olabileceğine inanma fikrini gerçek yıldızların (Monroe, Elizabeth Taylor ve Elvis gibi) hayranlığıyla karıştırırdı. Factory'de Judy Garland'ın bir partiye katıldığına dair hikâyeler vardır, ancak bu bilinçli olarak görmezden gelinmiştir. Warhol, medyayı her şeyde bilinçli bir şekilde kullanarak kendini de bir ünlü yapmıştır; sohbet şovlarından televizyon dizilerine kadar her şeyde yer almıştır, bazen sadece monosilabik cevaplarla bile. 1970'lerdeki Polaroid portreleri, zengin ve ünlülerin Warhol'un konusu olması için para ödemesini sağlamıştır. Kendi imajını esrarengiz bir svengali figürü olarak kurgulamış, kendisini gözlüklü ve drag kıyafetler içinde tasvir ederek yarı gölge bir figüre dönüştürmüştür bu tablosunda.

Ancak, düşündüğümüz Warhol'dan daha derin ve anlamlı bir Warhol bulunmakta kanımca. O'nun en büyük Marilyn portresi "Shot Sage Blue Marilyn" değil, tam da Monroe'nun ölümünden sonra yaratılan 1962 tarihli "Marilyn Diptych"tir. Bu eser, Monroe'nun ölümünden sonraki döneme ışık tutar ve Marilyn'ın yüzünü bir tarafta canlı ve parlak renklerle yinelerken, diğer tarafta ise bu yüzün solmaya başladığını, hafızada kaybolmaya başladığını ve zamanın etkisiyle griye döndüğünü gösterir. İçsel Andy bu eserde öne çıkar ve onun zihninde ün veya para kadar fazla şey vardır."

Warhol'un sanatında sadece materyalizmi görmekten ruhu her yerde görmeye gidebilirsiniz. Çorba kutuları? Kutsal ayin. Marilyn'in gizemli yüzü? Bizans ikonu; Warhol'un ebeveynleri şimdi doğu Slovakya olan yerden gelmiş ve o, Byzantine Katolik inancıyla büyütülmüştü. Ve Marilyn diptych'de Monroe'yu modern bir şehit olarak tasvir etmek için Orta Çağ Hristiyan yüksek altar geleneğini açıkça kullanır.

Eğer bu çok abartılı görünüyorsa Warhol, dünya görüşünü onaylayan çok net bir vasiyet bırakmayı başarmıştır: 1986'da öldüğü yıldan bir önceki yıl, Leonardo da Vinci'nin başyapıtının ucuz bir çoğaltmasından ipek baskı yaparak oluşturulan son akıl almaz resimler serisi olan The Last Supper'ı ortaya çıkarmıştır. Bir hayli kırılgan, öfkeli, yoksul bir Katolik çocukluğun bilinçaltındaki tezahürleriyle hayatını 1968'de Valerie Solanas tarafından vurulduğu andan itibaren kırılganlıkla gölgelenmiş olduğu söylenebilir.. Kendi vücudunu Richard Avedon tarafından fotoğraflanmış ve Alice Neel tarafından resmedilmiş şekilde göstererek bedenini işkence edilmiş bir aziz, kamçılanmış bir İsa olarak göstermesi bile tam da sözünü ettiğimiz kırılganlığın sonucu gibidir.

Factory’nin performans, teşhir, medyatik görünürlüğünden sıyrılarak takım elbiseli ve kravatlı ofis, sanat galerisi sanatçısına bir süre sonra dönüşen Warhol, Son Akşam Yemeği'nde kendi veda yemeğinin sunumunu yapar bir anlamda. Warhol’un ifadesiyle bu veda yemeğinin İsa kadar kutsallık barındırmadığı da kayda değer hakikattir elbette. Onun masasındakiler Factory'den gelen, günah ve hazcılığın sınırlarındaki: Candy Darling, Edie Sedgwick, Billy Name, Ondine.

Factory sadece bir parti sahnesi değildir. Factory, Warhol'un ahlakî bir ezberbozan olarak kendi kişisel kurtuluşunun sınırlarında oldukça riskli bir girişimdir bir şekilde. insanın olasılık ve acı tiyatrosu, oyuncuların bazen korkunç insanlık sahneleridir. Sadece çoklu medya sanatının başlangıcı ve resmin ölümü olarak görmek, Warhol’un ve etrafında ördüğü  sanat ortamının tuhaf meşruluğunu tam olarak yakalamaz yine de. Warhol, sanatını dış dünyaya görünür kılmak için metalaştırdığında bir yandan kendi hayatının sahnelerini kitlelere yansıtırken seçimlerinin estetikten ziyade ahlakî olanla başka bir yüzleşme sayılabilen bir “getto veya karşı kültür” inşasına da niyetlenmiştir şekilde.Belki de yaptığı şey tam da gerçeği daha da gerçek yapmaktır. Daha pornografik bir hakikat üstelik.

Katolik bir romanının karakterini çağrıştıran, ötekileştirilmiş cinselliğin görünürlüğü ışığında metaforik olarak “günahkârları cehenneme götüren bir şeytanla günahları kabul eden bir Tanrı arasında gidip gelen sanatçı sanırız pop-art sanatçısı olarak çağının gerçeğini çok iyi kavramıştır. Adata Osho’dan çıkmış yoksul, göçmen çocuğunun Amerikan yeni gültürüyle alaycı bir yolculuğuyla tanışırız bu anlamda. Warhol, yüzeyin altındaki sırları sanatla işlemiş, bir yüzeyin altındaki derinlikleri ve karmaşıklıkları araştırmış bir sanatçıydı. Bunu kendini nesneleştirerek ve sanatı yeniden üretime açarak olanaklı kılmıştır üstelik.